Haber değişik; CNN’e konuşan ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, Çin ve İran üzere ülkeler ticaret için alternatif para üniteleri ararken, ABD’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarının doların hegemonyasını tehdit edebileceğini belirtti. Yani ABD’li yöneticiler bile, doların global iktisattaki hakimiyeti hakkında kaygılar taşıyor.
Evet, para insanlık tarihinin büyük kısmında açgözlülük ve yağma objesi olmuş birebir vakitte toplumu değiştiren, servet transferine imkân sağlayan mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için kullanılan bir araç…
Günümüzde para; bankacılığı, finansı ve hatta toplumun yapısını yine şekillendirecek büyük bir dönüşümün eşiğinde…
Uluslararası para sistemi de ekonomik, jeopolitik ve teknolojik güçlerin birleşiminden kaynaklanan kıymetli bir değişime hazırlanıyor… Lakin, bu güçler ABD dolarını İkinci Dünya Savaşı sonrası devrin büyük kısmında hükümran milletlerarası para ünitesi olan pozisyonundan indirebilecek mi?
SANCILI, PROBLEMLİ BİR SÜREÇ OLACAĞI KESİN…
Doların hakimiyetinin sonu birebir vakitte ABD hegemonyasının da sonu manasına gelecek. Bu bakımdan sancılı, sıkıntılı bir süreç olacağı kesin… Evet, dünyanın finansal geleceği değişebilir. Vaktinde değişti de… Lakin, İngiliz Sterlinini tahttan indirmek için iki dünya savaşı ve büyük bir buhran gerekti.
Küresel sahnede, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan doların hakimiyeti hala devam ediyor. ABD doları, tüm döviz süreçlerinin yüzde 90’ında ve dünya ticaretinin neredeyse yarısında kullanılıyor. Dolar varlıkları dünyanın döviz rezervlerinin yüzde 60’ını oluşturuyor ve Euro yüzde 20’nin altındaki hissesi ile açık orta ikinci sırada. Lakin bu oran süratle düşüyor. 1999’da yüzde 70 iken, 2022’de yüzde 59’a düştü.
ABD dolarının rezerv para ünitesi statüsü 20 yıldır kademeli olarak erozyona uğruyor. Lakin geçen yıl, Rusya’ya yönelik para ünitesi yaptırımlarının tam ortasında bu erime 10 kat daha süratli oldu.
Küresel rezervlerde; Euro yüzde 20, İngiliz sterlini ve Japon yeni her biri yaklaşık yüzde 5 ve Çin Yuanı (RMB) yüzde 3’ten az hisseye sahip.
ÇOK MERKEZLİ YENİ BİR DÜNYA SİSTEMİNE YANLIŞSIZ İLERLİYORUZ
Diğer yandan ABD’nin dünya ekonomisindeki hissesi ise, 1980’de yüzde 32 iken, 2020’de yüzde 24’e geriledi. Tıpkı devirde global ticaretteki hissesi da yüzde 14’ten yüzde 11’e düştü.
Çin, Rusya, Hindistan, Brezilya yani BRIC ve ortalarında Türkiye’nin de yer aldığı Global Güney, son 20 yıldır süratli bir yükseliş içinde… Çok merkezli yeni bir dünya sistemine gerçek ilerliyoruz.
Konuya yalnızca ABD doları’nın rezerv para pozisyonu olarak bakmamak gerekiyor; Fizikî para ya da nakit çağının sona ermek üzere olduğunu söyleyebiliriz. Dijital teknolojilerin yaygınlaşması bu dönüşümü güçlendiriyor.
MERKEZ BANKALARI DİJİTAL PARA ÜNİTELERİNİ YAYGINLAŞTIRIYOR
Bitcoin üzere kripto para ünitelerinin ortaya çıkışı bu dönüşümü hızlandırıyor. Kripto para üniteleri merkez bankası parasına yahut ticari bankalar üzere sağlam aracılara ya da kredi kartı şirketlerine güvenmiyor. Ayrıyeten, oynak fiyatları ve süreç hacimlerindeki kısıtlamalar ve üretim süreçleri nedeniyle kripto para üniteleri değişim aracı olarak etkisiz kaldılar.
Bu telaşlara cevap olarak merkez bankaları dijital para ünitesine hazırlık yapıyor. Dünyadaki merkez bankalarının yarısından fazlası Merkez Bankası Dijital Para Ünitesini (CBDC) araştırıyor yahut geliştiriyor. Dolanımdaki paranın dijital versiyonu olan ve yasal düzenlemesi merkez bankaları tarafından yapılan CBDC’ler kripto varlıkların bilakis daha inançlı ve onlar kadar oynak değil.
Dünyada 100’den fazla merkez bankası araştırma ve geliştirme basamağında. Bizim Merkez Bankamız da araştırma etabında olanlardan. Birtakım merkez bankaları CBDC’lerini uygulamaya soktu. Nijerya, eNaira’yı, Bahamalar da Sand Dolar’ı çıkardı. Hindistan da geçen Aralık’ta dijital Rupi’yi piyasaya sürdü.
ÇİN e-CNY İLE ABD’YE MEYDAN OKUMA ADIMLARI ATIYOR
Özellikle Çin’in bu bahisteki adımları önemli… Çin, Dijital Yuan’ı iki yıl evvel pilot bölgelerde kullanmaya başladı. Son vakitlerde süratle yaygınlaştırıyor.
Şubat ayının başında Shenzhen kentinde dışarda yemek dalına yardımcı olmak için 14 milyon dolar bedelinde dijital Yuan (e-CNY) dağıttı. Dördüncü büyük kent olan Hangzhou’nun her sakinine diledikleri üzere harcamaları için 80 e-CNY kuponu verildi.
Pekin idaresinin amacı açık: İki yıl evvel başlatılan dijital para ünitesinin kullanımını artırmak. Bu mevzuda hayli iddialılar…
ABD ise Çin’in dijital Yuan’ı milletlerarası finansal tertibe dahil etme planlarını tasa ile takip ediyor.
Dijital para ünitesinin potansiyeli yüksek olsa da uzmanlar, teknolojinin hala çok yeni bir etapta olduğu ve ülkelerin ABD’den nitekim bağımsız olmaya başlayabilmeleri için hâlâ bir dizi adımlar atmaları gerekeceği konusunda uyarıyorlar.
ABD DOLARI VAROLUŞSAL BİR TEHDİTLE KARŞI KARŞIYA
Evet, ABD doları varoluşsal bir tehditle karşı karşıya. Çin, Rusya ve Suudi Arabistan’ın teşebbüsleri öne çıkıyor. Yuan’ın giderek daha fazla kullanıldığı global güç ticaretinde ‘dolarizasyonun kaldırılması’ yolunda teşebbüsler var. “Petroyuan”ın yükselişi, ABD dolarının düşüşü hakkında farklı görüşler var.
Çin dünyanın en büyük ham petrol ithalatçısı ve Petroyuan’ı milletlerarası ticarette tercih edilen bir pozisyona getirmeye çalışıyor. Gaye alışılmış ki ABD doları’nın hegemonyasını azaltmak… İşte Çin’in öncülüğünde Suudi Arabistan ile İran ortasındaki yumuşamanın ve akabinde Ortadoğu’da yaşanan olumlu diplomasi trafiğinin bir nedeni de bu…
İkili ekonomik alakalar süratle gelişiyor. Son olarak Suudi Arabistan, Çinli Rongsheng Petrochemical’ın yüzde 10’unu 3.6 milyar dolara satın aldı.
Ancak Çin, Rusya ve Ortadoğu ortasındaki ticaret (büyümesine rağmen) global ticaretin sadece yüzde 2’sini oluşturuyor. Bu ülkelerin ticaretinin birden fazla ise hâlâ ABD ile kontaklı ülkeler ortasında gerçekleşiyor ve dolar hâkim olmaya devam edecek.
Suudi Arabistan, Çin’in en büyük ham petrol tedarikçisi lakin Krallığın iktisadı yeniden de ABD’ye bağlı zira para ünitesi dolara sabitlendi ve petrol satışı bu para ünitesi üzerinden yapılıyor. Suudi Arabistan’ın savunma altyapısı da büyük ölçüde Amerikan teçhizatına bağlı. Bunları da göz arkası etmemek gerekiyor.
EN AZ 20 ÜLKE BİRBİRLERİYLE KENDİ PARA ÜNİTELERİYLE TİCARET YAPIYOR
Doların egemenliğine yönelik adım atanlar yalnızca bu ülkeler değil; şimdiye kadar en az 20 ülke birbirleriyle kendi para üniteleriyle ticaret yapmayı seçti.
Örneğin, Brezilya ve Japonya, son vakitlerde ikili döviz ticaretini genişleterek bu eğilime katıldı.
Bilindiği üzere, Rusya ve Çin yeni bir rezerv para ünitesi önerisinde bulunmuşlardı. Fransa lideri Emmanuel Macron da son Pekin ziyaretinde ABD doları’na bağımlılığın azaltılması davetinde bulundu. Brezilya ve Çin mahallî para ünitelerinde ticaret yapmak için bir muahede imzaladı.
Malezya ve Çin, bir Asya Para Fonu başlatmayı müzakere ediyor. Rusya ve İran altın takviyeli bir stabilcoin (istikrarlı kripto para) peşinde… Brezilya ve Arjantin ortak para ünitesi planlıyor. BAE ve Hindistan, petrol dışı ticarette Rupi kullanmayı düşünüyor.
YUAN’IN ÖNLENEMEZ YÜKSELİŞİ…
Yuan, Güney Amerika’nın en büyük iktisadı Brezilya’nın döviz rezervlerinde Euro’yu geçerek en büyük ikinci para ünitesi oldu. Brezilya, Çin’in en büyük 10. ticaret ortağı ve değerli bir demir cevheri ve soya fasulyesi tedarikçisi olarak, ticaret ve yatırım mutabakatları için Yuan’ı giderek daha fazla kullanıyor.
Büyük ölçüde Batı yaptırımları ve global finansal sistemin birçoklarından dışlanmaları nedeniyle, Rusya, son bir yılda Çin ile ticaretini yüzde 50 artırarak, tercih edilen para ünitesi olarak da Yuan’a yöneldi. Yuan cinsinden hizmet ve mevduat sunan neredeyse tüm büyük bankalarla, ülkede en çok süreç gören para ünitesi olarak ABD Dolarının yerini aldı.
Birçok ülke memleketler arası ödemelerini lokal para üniteleriyle çeşitlendirme yolunda olduğundan, kimi uzmanlar doların geleceği için fecî bir senaryo öngörüyor.
Bayram sonraki bu kadar ağır bir mevzuda yeteri kadar baş şişirdik. Lakin önümüzdeki günlerde, Paul Krugman, Eswar Prasad, Yanis Varoufakis, Fared Zekeriya, George Magnus üzere ekonomistlerin bu bahisteki görüşlerini aktarmaya çalışacağım.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
Küresel borsaların keyfi yerinde… Bilhassa Avrupa borsaları yüksek seyrediyor. Euro Stoxx 600 endeksi Şubat 2022’den beri en yükseğinde kapandı. Fransa’da CAC 40 endeksi 7.577 puan ile tarihi bir rekor kırarken, İngiltere’de FTSE 100 endeksi beş haftadır arka arda yükseliyor. Euro bölgesi ve İngiltere’de hizmetler dalındaki faaliyetler ve Satınalma Yöneticileri Endeksi’ndeki olumlu bilgilere rağmen son datalara nazaran kimi imalat sanayi bölümlerinin baskı altında kalmaya devam ettiği açıklandı.
Wall Street’te ise, bilançolar tam manasıyla olumlu bir hava yaratamazken, yatırımcılar FED’in gelecekteki siyaseti hakkında ihtiyatlı kalmayı tercih ediyor. Tesla ve AT&T üzere büyük şirketlerin birinci çeyrek yıl bilançoları beklenildiği üzere gelmezken, makro iktisat cephesinde iş dünyası faaliyet endeksinin 11 ayın en yükseğinde çıkması, dev iktisadın resesyonun eşiğinde olduğu tasalarını azalttı. Dow Jones endeksi bu hafta yüzde 0.3 kayıpla, dört haftadır süren yükseliş serisini sonlandırdı.
CUMA GÜNÜ ALTININ ONSU 22 DOLAR BİRDEN DÜŞTÜ
Altın fiyatları Cuma günü yine 1.980 dolar düzeyine geriledi. 13 Nisan’da 2.040 dolar ile 13 ayın en yükseğine çıkan altın fiyatları, Mayıs ayında dünyanın önde gelen merkez bankalarından faiz artırımı beklentisi ve Euro Bölgesi ile ABD’de iktisada ait olumlu dataların resesyondan uzaklaşıldığını göstermesi nedeniyle inişe geçti. Hafta boyunca 2 bin dolar barajında seyreden altının onsu Cuma günü yüzde 1.11 kayıpla 1.982 dolardan kapandı. Altının yıllık performansı hala yüzde 2.71, gümüşün ise yüzde 3.82…
Dolar endeksi DXY, Cuma günü tekrar 102 düzeyine yükselerek, haftayı yükselişle kapattı.
BU HAFTA NE OLACAK?
Gelecek hafta, Wall Street’te bilanço günleri vites artırıyor. Bu hafta Microsoft, Alphabet, Facebook, Amazon, Coca-Cola, Visa, Boeing, Mastercard ve Exxon Taşınabilir birinci çeyrek bilançolarını açıklayacak. Ayrıyeten, şahsî tüketim harcamaları endeksi, toptan eşya siparişleri ve yeni mesken satışları üzere bilgiler açıklanacak.
Euro Bölgesi, Fransa, Almanya, İtalya, İspanya, Güney Kore, Meksika’da GSYİH bilgileri, Fransa, Almanya, İspanya’da ise enflasyon açıklanacak.